بررسی تاثیر بکارگیری مولفه های مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی (بر اساس مدل اچیو) در مجتمع آموزشی مفید در سال 1389

بسمه تعالی مقدمه در عصر حاضر که عصر دانایی نامیده می شود سازمان ها شاهد محیط هایی هستند که روز به روز پویاتر و چالش برانگیزتر می شوند. تغییر و تحول جزء لاینفک دنیای امروز است، به عبارت دیگر تنها چیز ثابت "تغییر" است. سازمان ها با ساختارهای بزرگ، سنتی و غیر منعطف دیگر قادر به ادامه حیات در چنین محیطی نخواهند بود و در دنیای پر رقابت امروز باید یا تغییر ساختار دهند یا خود را مجهز به ابزارهای سازگاری با این تغییرات و کنترل آنها مجهز سازند. امروزه به سرمایه های نامشهود و معنوی که همان دانش نامیده می شود؛ به عنوان یک عامل حیاتی و مهم می نگرند. به بیان دیگر سازمان هایی در برابر تغییرات و تحولات موفق و پیروز خواهند بود که بتوانند سرمایه نامشهود و معنوی(دانش) خود را بهبود و توسعه بخشند(سنجری،1379،ص49). بیان مسأله مدیریت دانش، تلاش نوین قرن موسوم به عصر دانش برای حفظ، هدایت و افزایش هدفمند سرمایه های دانشی سازمانهاست و به این اشاره دارد که سرمایه گذاری در علم بهترین و بیشترین سود را به بار می آورد(الوانی،1380). مدیریت دانش مبحثی است که در آن یک سازمان آگاهانه و به طور فراگیر دانش خود را به صورت منابع، اسناد و مهارت های انسانی، جمع آوری و سازماندهی می کند، به اشتراک می گذارد و تجزیه و تحلیل می نماید(ویگ ،1999). در چنین شرایطی، یکی از عوامل پیشرفت و تعالی هر سازمانی در بهبود عملکرد سازمانی آن است که بتواند از دانش به عنوان یک مزیت رقابتی پایدار بهره گیرد. از این رو دانش همانند منابع مالی و منابع انسانی باید در سازمان مدیریت شود. بهبود عملکرد سازمان در جهت مدیریت سازمان و دستیابی به اهداف بسیار موثر است. عملکرد یک سازمان، گویای وضعیت بقای آن سازمان در محیط است، به طوری که تأکید مدیریت بر نقش کارکنان در بهبود عملکرد، اهمیت آن را آشکار ساخته است و می تواند به شکل سرمایه گذاری های زیربنایی در بخش منابع انسانی صورت پذیرد. سرمایه گذاری هایی که از طریق نفوذ در حیطه و قلمرو کار انجام می گیرد. با وجود چنین شرایطی، می توان انتظار عملکردهای بالا و مطلوب را از سازمان داشت. با توجه به تعابیر به کار رفته در خصوص مدیریت دانش و عملکرد سازمانی، این نتیجه حاصل می‏شود که مدیریت دانش با استفاده از ذخایر پنهان و آشکار دانش و ایجاد فرهنگ مبتنی بر دانش در سازمان، در مدارس می‏تواند یک ابزار و شیوه موفق در جهت هرچه کاراتر نمودن آنها به‏شمار آید. از آنجا که «بررسی تاثیر بکارگیری مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی در مجتمع آموزشی مفید» هدف این پژوهش را تشکیل می دهد. سوال اصلی را می توان چنین تدوین نمود که: آیا بکارگیری مولفه‏های مدیریت دانش می‏تواند بر عملکرد سازمانی در مجتمع مفید تاثیر بگذارد یا خیر؟ هدف تحقیق: بررسی تاثیر بکارگیری مولفه های مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی(بر اساس مدل اچیو) در مجتمع آموزشی مفید در سال 1389. تعریف متغیرها و اصطلاحات مورد استفاده در پژوهش مدیریت دانش تعریف مفهومی: مدیریت دانش فرآیندی است که به سازمان ها یاری می رساند تا به یافت، انتخاب، سازماندهی، انتشار و انتقال اطلاعات و تخصصی بپردازند که برای فعالیتهایی نظیر حل مسئله، یادگیری پویا، برنامه ریزی استراتژیک و تصمیم گیری ضروری است(گاپتا و دیگران، 2000). تعریف عملیاتی: عبارت است از مجموعه نمراتی که با توجه به مولفه های ایجاد، جذب، سازماندهی، ذخیره، انتشار و کاربرد دانش در مقیاس سنجش از طریق پرسشنامه لاسون بدست می آید. عملکرد سازمانی : تعریف مفهومی: عملکرد سازمانی شاخصی است که چگونگی تحقق اهداف یک سازمان یا موسسه را مورد اندازه گیری قرار می دهد(هو،2008). تعریف عملیاتی: در این پژوهش، مراد ما از عملکرد سازمانی عبارت از کلیه ی عوامل موثر بر عملکرد سازمانی است که بر مبنای نتیجه ی حاصل از پرسش نامه عملکرد سازمانی در 7 متغیر مدل اچیو مورد سنجش قرار گرفته است. این متغیرها عبارتند از: محیط، ارزیابی، اعتبار، مشوق، کمک، وضوح، توانایی. مدیریت دانش در مدرسه مدیریت دانش به عنوان ابزار کلیدی مدیریت قرن جدید، در سازمان ها به ویژه مدارس و موسسات آموزشی به عنوان فراهم کننده زمینه بازخوانی، ایجاد، پرورش، تسهیم و تبادل، ارتقاء سازماندهی، نگهداری و انتشار دانش در سطح مدرسه به ویژه در سطح کلاس خواهد توانست سبب شکل گیری رویکردی جدید شیوه های آموزش، استفاده موثر از دانش موجود، آمادگی برای دریافت و استفاده از اطلاعات و دانش نوین در جهت توسعه دانش و فناوری هزاره سوم، با توان مقابله با تغییرات سریع دنیای اطراف شود(جعفری مقدم،1382،ص12). مدارس از سالها قبل تاکنون در کار مدیریت دانش بوده اند. در واقع معلمان، نمونه های خوبی از مدیران دانش هستند. از این دیدگاه مهم ترین مسائل مدیریت دانش در مدرسه را می توان در موارد زیر خلاصه کرد: • آگاه سازی معلمان(چرا نیازمندیم که دانش خود را با سایر مدارس تسهیم کنیم؟) • آگاه سازی دانش آموزان(مدیریت دانش چیست و کارکردهای آن کدامند؟) • آگاه سازی جامعه(آموزش تنها سخن گفتن و کارکردن درباره دانش نیست، بلکه درباره نحوه مدیریت و کاربرد آن نیز هست) • چگونه دانش مدارس را حفظ، نگهداری و متبلور کنیم؟ به باور یکی از صاحبنظران، مدیریت دانش در مدارس عبارت است از تصمیم گیری درباره این که دانشی که باید تسهیم شود چیست؟ این دانش را باید چه کسانی تسهیم کنند؟ چگونه باید آن را تسهیم و در نهایت چگونه از این دانش استفاده کنیم؟ پاسخ داده شده اما پیچیده این پرسش چنین است: تشویق و انگیزش افراد به تسهیم دانسته های خود با دیگران. هدف از تسهیم دانش، بهبود جامعه مدرسه یا افزایش مبنای دانش مدرسه برای تصمیم گیری موثرتر و کارایی همه جانبه است. این در حالی است که یکی از راهکارهای اساسی مدیریت مدرسه محور، ارزشیابی عملکرد و پاداش بر اساس میزان مشارکت افراد در تصمیم گیری و تعامل موثر در انجمن ها و تیم های تصمیم گیرنده است(جورابچی و همکاران،1388). عملکرد سازمانی از عملکرد سازمانی تعاریف مختلفی ارائه شده است. از دیدگاه لی آن هو (2008) عملکرد سازمانی شاخصی است که چگونگی دستیابی صحیح یک سازمان به اهدافش را اندازه گیری می کند. عملکرد سازمانی می تواند از طریق اثربخشی و کارایی اهداف به دست آمده سازمان، ارزیابی شود(باروتیان،1388). آشفورث و لوساس (2009) عملکرد سازمانی را توانایی یک سازمان در استفاده کارآمد از منابع اش می داند که بازدهی را که با اهدافش سازگارتر و مرتبط با همه ذینفعانش است، ایجاد می کند. عملکرد عبارت است از مجموع رفتارهای در ارتباط با شغل که افراد از خود نشان می دهند(ترنس میشل،1373،ص119). عملکرد به معنای حاصل و نتیجه کار و میزان کار است. هم چنین در تعریف دیگری آمده است: میزان نتایج به دست آمده به وسیله یک فرد، تیم، سازمان یا فرایند می باشد(ایزدی،1384). مدل اچیو در تدوین مدلی برای تحلیل عملکرد انسانی، هرسی و گلداسمیت دو هدف اصلی را در نظر داشتند: 1. تعیین عوامل کلیدی که می توانند بر عملکرد فردفرد کارکنان تأثیر بگذارند. 2. ارائه این عوامل به گونه ای که مدیران مشاغل می توانند آن ها را به کار برند، به خاطر داشته باشند. هرسی و گلداسمیت هفت متغیر مربوط به مدیریت عملکرد اثربخش را از میان بقیه برگزیده اند: انگیزه، توانایی، درک، حمایت سازمانی، سازش محیطی، بازخور و اعتبار. قدم بعدی آن است که مدیران این عامل را به گونه ای که بتوان آن ها را به خاطر سپرد و مورد استفاده قرار داد ترکیب کنند. یکی از تکنیک هایی که یادآوری مواد موجود در لیست را آسان می کند آن است که کاری کنیم حروف اول آن ها یک واژه ی مشترک یا یک کلمه ی اختصاری بسازد. یک واژه ی هفت حرفی معادل عملکرد، این کلمه است: achieve با جانشین کردن incentiveبه جای انگیزه، clarity به جای وضوح، understanding به جای درک، help به جای کمک، organizational support به جای حمایت سازمانی، evaluation به جای ارزیابی و performance feedback به جای عملکرد مدل اچیو به وجود آمد. هفت عامل مذکور به ترتیب عبارتند از: 1. توانایی، 2. وضوح، 3.کمک، 4. انگیزه، 5. ارزیابی، 6. اعتبار، 7. محیط. مدیر با استفاده از مدل اچیو درباره ی چگونگی تأثیر بخشی عملکرد فعلی یا بالقوه ی پیروان، در زمینه ی یک تکلیف خاص، به ارزیابی می پردازد.آن گاه مدیران باید مطابق با علت های منحصر به فرد آن مشکل خاص قدم های لازم را بردارند مولفه های مدیریت دانش ایجاد دانش تعریف مفهومی: سازمان آگاهانه به جستجو و شناسایی دانش مورد نیاز و منابع دانش در درون و بیرون از سازمان می پردازد. دانش جدید می تواند از طریق منابع بیرونی کسب شود و یا از طریق فرآیند اکتشاف ایجاد شود، یعنی کارکنان روش هایی جدید برای انجام کارها به وجود آورند(لاسون، 2003، ص12). جذب دانش تعریف مفهومی: به منظور رفع نیازهای فعلی و آینده سازمان، دانش جدید شناسایی و کسب می شود و سپس با یک روش منطقی ارائه می گردد تا به راحتی در دسترس افراد قرار گرفته و تسهیم شود (همان منبع، ص12). سازماندهی دانش تعریف مفهومی: دانش جدید پالایش و سازماندهی می شود. این عمل به منظور شناسایی و لیست کردن ابعاد مفید دانش جهت خدمات و تولیدات مختلف صورت می گیرد. فرآیند سازماندهی به منظور مربوط و جاری ماندن دانش، می تواند مورد بازنگری واقع شود (همان منبع: 12). هدف نهایی فرآیند سازماندهی کمک به اعضای سازمان جهت دسترسی به دانش لازم در فرآیندهای اخذ تصمیم است (عدلی، 1384، ص177). ذخیره دانش تعریف مفهومی: دانش مفید به منظور دسترسی اعضای سازمان به آن، در چارچوبی مناسب ذخیره می شود (مزهر و دیگران، 2005، ص177). مدیریت پایگاه داده ها و فناوری های انبازش داده ها می توانند در این فرآیند کمک کنند (لاسون، 2003، ص12). انتشار دانش تعریف مفهومی: کلیه فعالیت های مربوط به انتقال یا توزیع دانش از یک فرد، گروه یا سازمان به فرد، گروه یا سازمان دیگر فرآیند انتشار یا تسهیم دانش نامیده می شود(لی، 2001، ص324). کاربرد دانش تعریف مفهومی: کاربرد دانش در موقعیت های جدید منجر به یادگیری کاربران و ایجاد دانشی جدید می شود. در فرآیند یادگیری باید تجزیه و تحلیل و ارزیابی اساسی به منظور خلق دانش و الگوهای جدید صورت گیرد (لاسون، 2003، ص12). مولفه های عملکرد سازمانی : توانایی (دانش و مهارت ها): تعریف مفهومی: در این مدل اصطلاح توانایی به دانش و مهارت های پیروان گفته می شود. وضوح (درک یا تصور نقش): تعریف مفهومی: وضوح به درک و پذیرش نحوه کار، محل و چگونگی انجام آن گفته می شود. کمک (حمایت سازمانی): تعریف مفهومی: اصطلاح کمک به کمک سازمانی یا حمایتی گفته می شود که پیرو برای تکمیل کردن اثربخشی کار به آن نیاز دارد. مشوق (انگیزش یا تمایل): تعریف مفهومی: اصطلاح مشوق به انگیزه مربوط به تکلیف پیروان یا انگیزش برای کامل کردن تکلیف خاص مورد تحلیل به گونه توفیق آمیز اطلاق می شود. ارزیابی (آموزش و بازخور عملکرد): تعریف مفهومی: ارزیابی به بازخور روزانه عملکرد و دوره های گاه به گاه گفته می شود. اعتبار (اعمال معتبر و حقوقی پرسنل): تعریف مفهومی: اصطلاح اعتبار به مناسب بودن و حقوقی بودن تصمیم های مدیر در مورد منابع انسانی اطلاق می شود. محیط (تناسب محیطی): تعریف مفهومی: اصطلاح محیط به آن عوامل خارجی گفته می شود که می توانند حتی با وجود داشتن تمامی توانایی، وضوح، حمایت و انگیزه لازم برای شغل، باز هم بر عملکرد تأثیر گذارد (هرسی و بلانچارد،1378،صص425-426). طرح پژوهش روش تحقیق از دو لحاظ مورد توجه قرار می گیرد. اول از لحاظ هدف تحقیق و دیگری نحوه جمع آوری اطلاعات است. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها در گروه توصیفی پیمایشی قرار دارد، زیرا پژوهشگر قصد دارد وضعیت موجود را بدون دخل و تصرف و دستکاری ارزیابی کرده و علت را مورد بررسی قرار دهد و تاثیر آن را مشخص نماید.چرا که به توصیف شرایط موجود می پردازد و از آنجا که رابطه بین دو متغیر مدیریت دانش و عملکرد سازمانی را مورد مطالعه قرار می دهد، از نوع پژوهش های همبستگی است. در این نوع تحقیقات هدف میزان هماهنگی تغییرات دو متغیر است. جامعه، نمونه و روش نمونه گیری جامعه آماری شامل کلیه کارکنان مجتمع آموزشی مفید است که حجم آن 242 نفر است. روش نمونه گیری در این پژوهش به صورت نمونه گیری طبقه ای است و حجم نمونه با توجه به جدول مورگان 149نفر است. ابزار گرد آوری داده ها به منظور دستیابی به اطلاعات لازم جهت بررسی وضعیت دو مولفه پژوهش با استفاده از دو پرسشنامه مدیریت دانش با 21 سوال و عملکرد سازمانی با 42 سوال استفاده شد. پرسشنامه مدیریت دانش: که توسط شرون لاسون (2003) ساخته شده است و به بررسی مولفه های ایجاد، جذب، سازماندهی، ذخیره، انتشار و کاربرد دانش می پردازد و هر مولفه از چهار گویه تشکیل شده است و در مجموع نیز پرسشنامه شامل 24 گویه می باشد پرسشنامه عملکرد سازمانی: که دارای 42 سوال 5 گزینه ای، 7 مولفه ی عملکرد (توانایی، وضوح، کمک، مشوق، ارزیابی، اعتبار، محیط) را استفاده شد. یافته های پژوهش فرضیه پژوهش: آیا استقرار مولفه های مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی(بر اساس مدل اچیو) در مجتمع آموزشی مفید در سال 1389 تاثیر می‏گذارد؟ برای پاسخ به این سوال پژوهش از آنجا که هدف بررسی رابطه بین متغیرها است بنابراین با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون به این سوال پاسخ داده شد. نتایج نشان می دهد همبستگی بین متغیر عملکرد سازمانی و مولفه های مدیریت دانش 74/0 است و متغیر مستقل، 7/54 درصد تغییرات عملکرد سازمانی را تبیین می کند. بنابراین بین این دو متغیر رابطه معنی داری، مثبت و مستقیم وجود دارد. به عبارت دیگر هر اندازه میزان مدیریت دانش و مولفه های آن از سطح بالاتری برخوردار باشد سطح عملکرد سازمانی نیز بالا خواهد بود و برعکس. بین متغیر عملکرد سازمانی و مولفه های مدیریت دانش و نمره کل رابطه معنی داری وجود دارد زیرا سطح معنی داری آنها از سطح معنی داری ملاک (01/0) کمتر است و میزان این همبستگی در رابطه بین عملکرد سازمانی و مولفه ایجاد دانش 67/0 است و متغیر مستقل، 60/45 درصد تغییرات عملکرد سازمانی را تبیین می کند. همچنین میزان همبستگی در رابطه بین عملکرد سازمانی و مولفه جذب 73 /0 و متغیر مستقل، 40/53 درصد تغییرات عملکرد سازمانی را تبیین می کند. همبستگی در رابطه بین عملکرد سازمانی و مولفه سازمان دهی 65 /0 می باشد و متغیر مستقل، 30/42 درصد تغییرات عملکرد سازمانی را تبیین می کند. میزان همبستگی بین عملکرد سازمانی و مولفه ذخیره 65/0 اسات و متغیر مستقل، 60/42 درصد تغییرات عملکرد سازمانی را تبیین می کند. میزان همبستگی بین عملکرد سازمانی و مولفه انتشار 62/0 و متغیر مستقل، 40/38 درصد تغییرات عملکرد سازمانی را تبیین می کند. همبستگی بین عملکرد سازمانی و مولفه کاربرد دانش 69/0 می باشد و متغیر مستقل، 60/47 درصد تغییرات عملکرد سازمانی را تبیین می کند. با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش و تطابق آن با یافته های سایر پژوهش های داخلی و خارجی می توان بیان داشت که مدیریت دانش، عامل مهمی در بهبود توانایی، وضوح، کمک، انگیزه، ارزیابی، اعتبار، محیط و در کل عملکرد سازمانی است. از این رو مدیران مراکز آموزشی که در پی افزایش توانایی سازمان خود در استفاده کارآمد از منابع هستند، می توانند با کاربرد هوشمندانه مدیریت دانش گام موثری در افزایش عملکرد سازمانی خود بردارند.